In de landelijke dna-databank ontbreken meer dan 21.000 dna-profielen van veroordeelde criminelen, blijkt uit onderzoek van Nieuwsuur. Die profielen zouden er volgens de dna-wet wel in moeten zitten. Het ministerie van Justitie en Veiligheid houdt zich dus niet aan de eigen dna-wet.

De situatie is aanzienlijk verergerd ten opzichte van 2016, toen de achterstand in dna-profielen in de Tweede Kamer aan de orde kwam. Toen ging het om ruim 10.000 ontbrekende profielen. Het ministerie beloofde destijds beterschap, maar inmiddels is er sprake van een verdubbeling en blijft het aantal oplopen.

Door het ontbreken van de profielen blijven honderden misdrijven onopgelost. "Mensen die veroordeeld zijn voor een misdrijf hebben vaak ook een ander misdrijf gepleegd", zegt hoogleraar rechtspsychologie Peter van Koppen. "Dat betekent dus dat als je van die mensen het dna hebt, dat je daarmee een heel grote kans hebt om ook andere misdrijven op te lossen."

Steeds grotere achterstand
De moord op oud-minister Els Borst in 2014 was drie jaar geleden de aanleiding om de achterstand te onderzoeken. In die zaak duurde het meer dan een jaar voordat moordenaar Bart van U., een psychiatrisch patiënt met een strafblad, opgepakt werd. In die tijd pleegde hij nog een moord, op zijn zus Loïs van U. Dat misdrijf had voorkomen kunnen worden als het dna van Van U. in de databank had gezeten. Ook had hij al veel eerder opgepakt kunnen worden voor de moord op Borst.

Een vernietigend rapport van de commissie-Hoekstra bracht destijds aan het licht dat met name het Openbaar Ministerie en de geestelijke gezondheidszorg hadden geblunderd in de zaak van Bart van U. De fouten met de dna-databank was toen één van de problemen. Nu blijkt dat de situatie er de afgelopen jaren niet beter op geworden is, maar veel slechter.

In totaal gaat het om 21.248 personen van wie het dna niet is opgeslagen. Verslaggever Bas Haan legt de zaak in 2 minuten uit in onderstaande video. Het artikel loopt daarna nog verder.

Link naar video

Ook blijkt dat de toenmalige minister van Justitie, Ard van der Steur, een loze belofte maakte door te zeggen dat hij fouten in de toekomst zou voorkomen. Uit het rapport van de commissie-Hoekstra bleek toen al dat het huidige systeem van dna verzamelen onwerkbaar is.

Vaak worden veroordeelde criminelen pas opgeroepen voor een dna-afname als zij weer thuis zitten, niet zelden op een onbekend woonadres. In een brief krijgen ze de oproep om langs te komen bij het politiebureau om dna in te leveren. Vaak staan criminelen daar niet direct om te springen. Daarom moet de politie nu alle duizenden veroordeelden zelf opsporen.

En dat werkt niet, zegt hoogleraar Van Koppen. "Het is ontzettend moeilijk om mensen te vinden die niet gevonden willen worden. Als het om zulke grote aantallen gaat, gaan daar zo veel manuren in zitten dat dat simpelweg niet mogelijk is. Dat bewijst dit ook."

Het betekent volgens hem dat het tempo van het verzamelen van de profielen aanzienlijk achterloopt bij de toename van het aantal veroordeelden van een misdrijf. "En als je dat zo laat, dan weet je dat de achterstand over een paar jaar oploopt naar 40.000 of 50.000."

"Het is inmiddels een steeds grotere zooi geworden", zegt Van Koppen. Hij benadrukt het belang van een goedgevulde database. "Die profielen wil je in de databank hebben om te kunnen matchen met sporen van plaatsen delict. Wat oudere cijfers, uit 2011, leverden die databank op die manier 900 opgeloste misdrijven op."

In de databank zitten nu profielen van meer dan 200.000 veroordeelde criminelen, én onbekende profielen die zijn gevonden op een plaats delict. Het linken van een profiel aan een veroordeelde crimineel kan een serieuze verdachte opleveren. Door de achterstand zijn veel zaken nu niet opgelost. "Als die criminelen gewoon hun dna afgegeven hadden, dan hadden we zeker een paar honderd zaken kunnen oplossen."

De wet drastisch aanpassen
Van Koppen oppert een effectievere manier om dna te verzamelen. "Laten we het direct doen op het moment dat mensen aangehouden worden. Als er toch vingerafdrukken worden afgenomen en een foto wordt gemaakt, neem dan ook meteen een wangslijmmonster. Als die persoon veroordeeld wordt, kan het monster naar het Nederlands Forensisch Instituut."

Dit idee is niet nieuw: de commissie-Hoekstra pleitte er al eerder voor en de Raad van Hoofdcommissarissen doet dat ook al tientallen jaren. Er is wel een aanpassing van de wet voor nodig.

Volgens Van Koppen is dat goed mogelijk. "In de afgelopen 30 jaar is de dna-wetgeving om de paar jaar drastisch aangepast omdat er steeds ontwikkelingen waren, dus het is een kleine moeite om bij de volgende aanpassing in ieder geval dit probleem mee te nemen."

Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft nog geen reactie gegeven op het nieuws, het ministerie is nog in beraad.

Het is ontzettend moeilijk om mensen te vinden die niet gevonden willen worden.

Dus waarom wordt met het DNA gewacht ?

Afname celmateriaal voor DNA-onderzoek al bij verdachte mogelijk

In de aanpak van het probleem van onvindbare veroordeelden maakt een wetsvoorstel het mogelijk om al in de opsporingsfase bij verdachten celmateriaal af te nemen voor DNA-onderzoek. Nu kan pas celmateriaal worden afgenomen als iemand is veroordeeld voor een ernstig misdrijf. In de praktijk blijken echter niet al deze veroordeelden traceerbaar. Het wetsvoorstel regelt daarom dat celmateriaal al kan worden afgenomen nadat de verdachte is aangehouden door de politie. Dat celmateriaal wordt beveiligd opgeslagen, en mag alleen na een veroordeling worden gebruikt voor het opstellen van een DNA-profiel.

Minister Yeşilgöz-Zegerius van Justitie en Veiligheid heeft vandaag het wetsvoorstel voor consultatie aangeboden om hiertoe de huidige Wet DNA-onderzoek bij veroordeelden (Wet DNA-V) te wijzigen. Met de Tweede Kamer is afgelopen jaren diverse keren gesproken over de werking van de Wet DNA-V. Hierbij werd de wens uitgesproken om in een eerder stadium van het strafproces celmateriaal af te kunnen nemen. Dat gebeurde in het bijzonder naar aanleiding van de rapporten van de commissie-Hoekstra. Deze commissie werd ingesteld na de tragische moord op twee personen door Bart van U.; te weten oud-minister Els Borst en zijn zus Loïs. Van Bart van U. bleek na een eerdere veroordeling in 2012 geen celmateriaal te zijn afgenomen, terwijl dat volgens de wet wel had moeten gebeuren.

De afgelopen jaren is onderzoek gedaan naar de mogelijkheden en de randvoorwaarden om in een eerder stadium van het strafproces celmateriaal af te nemen. Ook zijn verbeterslagen gemaakt in de uitvoering van de Wet DNA-V door betrokken ketenpartners, waaronder het openbaar ministerie (OM), de politie en het Nederlands Forensisch Instituut (NFI). Het overgrote deel van de gesignaleerde veroordeelden wordt opgespoord. Het blijkt echter in sommige gevallen lastig om celmateriaal af te nemen, vooral van de groep veroordeelden zonder bekend adres.

DNA-databank
Ruim 10% van de veroordeelden blijft nu ten onrechte buiten beeld, waardoor hun profiel niet in de DNA-databank terechtkomt. Volgens onderzoekers is dit niet of nauwelijks te wijten aan de wijze waarop de wet wordt uitgevoerd, maar heeft dit te maken met het feit dat ze onvindbaar zijn, dan wel buiten bereik van politie en justitie in het buitenland verblijven. Met de voorgestelde wetswijziging wordt de procedure zo aangepast dat het celmateriaal niet pas wordt afgenomen nadat iemand is veroordeeld. De politie gaat celmateriaal afnemen als de verdachte nog in beeld is. Hierbij gaat het om iedere aangehouden verdachte die na verhoor of na beëindiging van de inverzekeringstelling nog wel verdacht wordt van een ernstig misdrijf.

DNA-profiel bij veroordeling
Hoewel celmateriaal in een eerder stadium wordt afgenomen, betekent dit niet dat dit direct mag worden gebruikt voor DNA-onderzoek. De overige bevoegdheden in de Wet DNA-V worden namelijk niet uitgebreid. Het celmateriaal wordt na afname opgeslagen in een aparte beveiligde omgeving. De afgelopen jaren zijn onder meer benut voor onderzoek naar de randvoorwaarden en mogelijkheden voor het bouwen van deze beveiligde omgeving. Op basis van de wetsbehandeling kan deze verder worden ingericht.

Zoals de Wet DNA-V voorschrijft mag het afgenomen celmateriaal pas na een veroordeling, als de officier van justitie een bevel daartoe heeft gegeven, worden gebruikt voor het opstellen van een DNA-profiel. Als de betrokkene niet meer als verdachte kan worden aangemerkt, wordt het celmateriaal vernietigd. De verwachting is dat door de nieuwe werkwijze van vrijwel elke veroordeelde wiens profiel in de DNA-databank moet worden opgenomen, daadwerkelijk een DNA-profiel in de databank kan worden opgenomen.

Ik denk dat een verdachte die onvindbaar wil blijven, aan deze wetswijziging schijt zal hebben

Met de voorgestelde wetswijziging wordt de procedure zo aangepast dat het celmateriaal niet pas wordt afgenomen nadat iemand is veroordeeld. De politie gaat celmateriaal afnemen als de verdachte nog in beeld is. Hierbij gaat het om iedere aangehouden verdachte die na verhoor of na beëindiging van de inverzekeringstelling nog wel verdacht wordt van een ernstig misdrijf.

Veroordeeld voordat je schuldig bent bevonden dus; slechte zaak. We bevinden ons weer eens op een glijdende schaal.

Veroordeeld voordat je schuldig bent bevonden dus; slechte zaak. We bevinden ons weer eens op een glijdende schaal.