‘Kabinetsplan om celstraffen niet uit te voeren ondergraaft positie rechter’

Straffen De Raad voor de rechtspraak is tegen het voorstel van demissionair minister Weerwind om tot celstraf veroordeelden niet vast te zetten.
Auteurs
Camil Driessen
Gepubliceerd op
18 december 2023 om 22:40
Leestijd
2 minuten

De Raad voor de rechtspraak waarschuwt dat het kabinet het gezag van de rechter aantast door straffen niet uit te voeren zoals opgelegd door de rechter. Ook vreest de Raad voor rechtsongelijkheid. Dat zegt voorzitter Henk Naves tegen NRC in reactie op de oplossing die het kabinet heeft gekozen voor problemen in het gevangeniswezen.
In Nederlandse gevangenissen zaten dit jaar gemiddeld zo’n negenduizend gedetineerden. Demissionair minister voor Rechtsbescherming Franc Weerwind (D66) maakte eind november bekend dat er vanwege personeelstekorten bij de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) onvoldoende capaciteit is in de gevangenissen. Het lukt niet langer om alle veroordeelden in een cel te plaatsen. Daarom worden tijdelijk geen ‘zelfmelders’ opgeroepen: veroordeelden die hun gevangenisstraf in vrijheid mogen afwachten. Tot eind maart gaat het volgens het ministerie om 670 personen.
Door personeelstekort lukt het niet langer om alle veroordeelden in een cel te plaatsen
In zijn Kamerbrief kondigt de minister ook verdergaande maatregelen aan. Zo werkt hij aan een plan zodat criminelen die tot maximaal één jaar celstraf veroordeeld zijn hun straf deels thuis mogen uitzitten, met een enkelband. En hoewel de minister het nog niet naar buiten heeft gebracht, ligt volgens de Raad ook het plan op tafel om vervangende hechtenis – bij het niet betalen van een boete of uitvoeren van een taakstraf – niet altijd meer ten uitvoer te leggen.
De Raad, het bestuur van de rechtbanken en gerechtshoven, wijst erop dat rechters zeer bewust een keuze voor een bepaalde straf maken. „Als gemorreld wordt aan de beslissing van de rechter, kan dat het gezag en de geloofwaardigheid de rechtspraak beschadigen”, zegt Naves. „In de maatschappij kan bovendien de gedachte ontstaan dat de opgelegde straf niet de daadwerkelijke straf is en in de praktijk wel meevalt.”
De voorzitter waarschuwt ook voor het ontstaan van rechtsongelijkheid als het kabinet het voornemen doorzet om bij het niet betalen van boetes van een bepaalde omvang niet langer tot vervangende hechtenis over te gaan. „Het is niet uit te leggen dat iemand wiens boete net te hoog is wél moet zitten als hij niet betaalt, maar een ander met een iets lagere boete niet.”
‘Speelruimte creëren’
Het vervangen van celstraf door elektronische detentie met een enkelband en het niet uitvoeren van vervangende hechtenis vereisen een wetswijziging. Naves wijst erop dat in het verleden vaker, tevergeefs, is geprobeerd meer ruimte te creëren voor de DJI om zelf te kunnen bepalen hoe straffen ten uitvoer worden gelegd. „Ik denk dat het acute probleem met personeelstekorten nu wordt aangewend om die gewenste speelruimte te creëren.”
Naves ziet geen rol voor de rechtspraak in het oplossen van het capaciteitsprobleem in het gevangeniswezen. Hij wijst erop dat het de kerntaak van de rechter is om een straf op te leggen die past bij het delict dat is gepleegd, bij de dader en de slachtoffers. „Daar hoort niet bij dat een rechter denkt: ‘Er is te weinig gevangenispersoneel, we doen het maar anders’.” Hij sluit echter niet uit dat rechters zich in de praktijk wel door de capaciteitsproblemen laten leiden. In het jeugdrecht gebeurt dat al vanwege de lange wachtlijsten voor behandeling.

Mickey laat weten Nederland een geweldig land te vinden en hier zeker terug te willen komen. Is dat een dreigement of een belofte, vraag ik de veroordeelde crimineel. Hij moet lachen: “een belofte!”

1800 veroordeelden hoeven nog niet naar cel door personeelstekort

Door het personeelstekort in de gevangenissen hoeven ongeveer 1800 veroordeelden die hun straf in vrijheid mogen afwachten, nog niet naar de cel. Demissionair minister Franc Weerwind (Rechtsbescherming) had afgelopen december besloten dat deze zogenoemde zelfmelders voorlopig niet worden opgeroepen om hun opgelegde straf uit te zitten.

Deze noodmaatregel was volgens hem nodig om celruimte beschikbaar te hebben om arrestanten van de politie of preventief gehechten op te sluiten. Dat is gelukt, maar het leidt er wel toe dat een groeiende groep veroordeelde mensen wacht op een celstraf, zegt hij in een Kamerdebat.

’Onontkoombaar’
Weerwind vindt het belangrijk dat iedere veroordeelde uiteindelijk zijn straf uitzit, maar hij kan niet voorspellen hoelang de tijdelijke maatregel nog duurt. Eerst zijn nieuwe en structurele maatregelen nodig en daarover is in de sector nog druk overleg. „Moeilijke maatregelen zijn onontkoombaar”, zegt hij.

De cellen zijn er wel, maar omdat er niet genoeg mensen werken in de gevangenissen, zijn die niet bruikbaar. De personeelskrapte speelt volgens Weerwind in de hele maatschappij. Er wordt nagedacht over manieren medewerkers aan te trekken en ook te behouden voor het gevangeniswerk.

Niet rechtvaardig
In de Tweede Kamer leven grote zorgen over de situatie, omdat die niet rechtvaardig is tegenover slachtoffers en omdat het niet goed is dat criminelen pas later hun straf hoeven te ondergaan. Meerdere fracties willen dat er slimmer wordt gestraft. Zo denken D66 en NSC aan meer elektronische thuisdetentie. Ook zouden mensen die hun boete niet betalen, een taakstraf moeten krijgen in plaats van dat ze naar de cel moeten. De minister neemt dat idee mee, maar zegt dat dit soort wijzigingen aan een volgend kabinet is om een beslissing over te nemen.

Weerwind komt uiterlijk begin april met meer informatie over opties om de problemen aan te pakken.

Franc Weerwind

Ben jij verantwoordelijk voor de daden van je familieleden in de 1e, 2e, 3e etc graad?

Ben jij verantwoordelijk voor de daden van je familieleden in de 1e, 2e, 3e etc graad?